هلال رهایی / حلول ماه مبارک رمضان

هلال رهایی / حلول ماه مبارک رمضان

طلیعه رمضان

بار دیگر رمضان، ماه اُنس دوستان خدا از راه رسید و غریو شادی و همهمه عاشقان به آسمان برخاست و مژده اسارت شیطان و هوای نفسْ در همه جا پیچید. آری، آمد آن ماهی که به انتظارش بودیم؛ ماهی که جان را طراوتی دوباره می بخشد و روان آدمی را زنگار از چهره می شوید. طلیعه این ماه مبارک را بر ره پویان کوی حقیقت تبریک می گوییم.

رمضان، آغاز سال سالکان

آیت اللّه جوادی آملی، به نقل از سید بن طاووس، دانشمند بزرگ اسلامی، درباره بزرگ داشت ماه مبارک رمضان فرموده اند: «عده ای اول سالشان فروردین است که تلاش می کنند لباس نو در بر کنند، مثل درخت ها که اول سالشان فروردین است و لباس های نو و تازه به تن می کنند. اول سال یک کشاورز، اول پاییز است که درآمد مزرعه را حساب می کند. تاجری که کارگاه تولیدی دارد، اول سال را در فرصت دیگری تعیین می کند، ولی آن ها که اهل سیرو سلوک اند، اول سالشان ماه مبارک رمضان است. آن ها به حساب رسی خود می پردازند که ماه رمضان گذشته، چه درجه ای از معنویت داشته و امسال چه درجه ای دارند؟ ماه مبارک رمضان، برای سالکان کوی دوست، ماه محاسبه است».

هم نوا با امام سجاد علیه السلام

پیشوای عارفان، حضرت امام سجاد علیه السلام در فرازهایی از دعای ماه مبارک رمضان چنین می فرمایند: «خداوندا، ماه رمضان را از کارهای برگزیده و واجبات ویژه، قرار دادی؛ ماهی که آن را از میان دیگر ماه ها برگزیدی و از میان تمام زمان ها و روزگاران، آن را انتخاب نمودی و بر جمیع اوقات سال برتری بخشیدی و انتخاب آنْ به دلیل قرآن و نوری است که در آن ماه فروفرستادی و ایمان را در آن دو برابر ساختی و روزه اش را واجب و شب زنده داران را برای عبادت در آن ترغیب فرمودی و شب قدر را که از هزار شب برتر است، در آن عظمت بخشیدی. پس به فرمان تو، روزش را روزه می داریم و به یاری تو، شبش را به عبادت می پردازیم».

رمضان در بیان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله

پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و آله درباره فضیلت ماه رمضان فرموده اند: «ماه رمضان، ماه خدای عزوجلّ است که در آنْ پاداش کارهای نیک دو برابر می شود و گناهان زدوده می شوند، ماه رمضانْ ماه برکت و افزایش، ماه بازگشت و انابه، ماه توبه و آمرزش گناهان، و ماه آزادی و رهایی از جهنم و دست یابی به بهشت است. پس ای مردم، در ماه رمضان از هر کار بد و حرامی دوری کنید و در آن بسیار قرآن بخوانید و تمام اوقاتش را به یاد و ذکر پروردگارتان مشغول شوید. مبادا ماه رمضان نزد شما مانند دیگر ماه ها باشد؛ چرا که بر دیگر ماه ها برتری دارد».

ماه رمضان، میدان مسابقه

خداوند متعال از انسان ها خواسته تا در مسابقه ای به نام «مسابقه خیرات و خوبی ها» شرکت جسته و در این گونه کارها، گوی سبقت را از یکدیگر بربایند. برخی از زمان ها، فرصت مناسبی برای تحقق این مسابقه معنوی است که ماه مبارک رمضان از آن جمله است. کریم آل محمد علیه السلام ، مجتبای شهر مدینه، در بیانی زیبا فرمودند: «خداوند ماه رمضان را میدانی برای آفریدگان خود قرار داده تا بندگان، با طاعات خود و پیروی از خداوند، برای خشنودی او از یکدیگر پیشی گیرند».

شناخت ماه؛ قدم اول

به دست آوردن نگاه صحیح درباره رمضان، نخستین کاری است که درباره این ماه مبارک شایسته انجام است. در پرتوِ شناسایی جایگاه این ماه، انسان مؤمن هنگام حلول و تشریف فرمایی آن، می تواند از آن استقبال شایسته ای کند. در واقع با این شناخت، راه چگونگی برخورد با این ماه و نوع رفتار با آن هموار می گردد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز به اصحاب خود این مسأله مهم را گوش زد می فرمودند و هنگام حلول ماه مبارک رمضانْ با بیان جمله «سبحان اللّه ! بنگرید که به استقبال چه چیزی می روید و چه به شما روی آورده است» و تکرار آن، اهمیت شناخت این ماه را متذکر می شدند.

ماه پربرکت

یکی از اوصافی که برای ماه رمضان ذکر شده، واژه «مبارک» به معنای پربرکت است. در روایتی از پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله آمده است که «همانا ماه رمضان به سوی شما آمده است؛ ماهِ مبارک، ماهی که خداوند در آن روزه را بر شما واجب گردانید». کلمه برکت در لغت به معنای فزونی و رشدِ ثابت و دائمی است و ماه رمضان نیز فرصتی برای رشد کمالات در انسان پدید می آورد. با نگاهی از این دریچه به ماه عزیز رمضان و تأمّلی در نیازهای حقیقی انسان و رابطه او با خدا، به درستی می یابیم که ماه رمضانْ نه تنها موجب محرومیت و محدودیت نیست، بلکه عامل توسعه و پیشرفت وجود و تکامل انسانی نیز خواهد بود.

ماه خدا

ممکن است این سؤال در ذهن برخی ایجاد شود که چرا فقط ماه مبارک رمضان را به خدا اختصاص داده و از آن به «ماه خدا» یا «شهراللّه » تعبیر می کنند؟ در جواب این سؤال باید گفت که در عالم وجود، چیزی را نمی توان تصور کرد که از آنِ خدا و آفریده او نباشد و به پروردگار نسبت داده نشود، ولی گاهی به خاطر اهمیت و عظمت چیزی، آن را به خدا نسبت می دهند، مانند خانه خدا، کتاب خدا و ماه خدا؛ زیرا ویژگی هایی در آن ها یافت می شود که اختصاص به آن ها دارد. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در این باره می فرمایند: «خداوند از میان آفریده هایش برگزیده هایی دارد... و ماه های برگزیده اش عبارتند از رجب، شعبان و رمضان».

لحظه های مُغتنم

زندگی انسان پُر از فراز و فرود است و حالات انسان، به تناسب شرایطْ دست خوش تغییر می گردد. در این میان، گاهی نسیم های خوش معنوی از کوی دوست به مشام می رسد و نوازش عطر دوستی، جان را رمقی دوباره می بخشد. حبیب درگاه الهی، حضرت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، ما را خطاب کرده و فرمودند: «پروردگار شما در دوران زندگی تان، لحظه های سودمندی پدید می آورد، پس آگاه و هوشیار باشید و خودتان را در معرض آن لحظه ها قرار دهید». شمیم دل نواز رمضان، یکی ازآن لحظه هاست که عاقل و عاشق را به استفاده کامل و سودمند از آن فرامی خواند.

رمضان و فرصت ها

در ماه مبارک رمضان، با تغییر شرایط زندگیِ عادی، فرصت های گوناگونی جهت رشد در بُعد معنوی برای انسان فراهم می گردد. فرصت توفیق، تلاش، برنامه ریزی و تنظیم اوقات، کسب معارف، توجه به قرآن، دعا و نیایش، کسب تقوا، آشتی با خدا، تقویت حسّ نوع دوستی، رفع کدورت ها، درمان بیماری های روح و جان، اصلاح شرایط، ایجاد انقلاب و سایر فرصت های طلایی، همه و همه از میوه های شیرین این درخت پُربار است.

سیره معصومان در ماه رمضان

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله

در روایات متعددی، از حالات ویژه پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در ماه رمضان سخن به میان آمده است. در روایتی از ابن عباس می خوانیم که «حضرت محمد صلی الله علیه و آله ، نسبت به مردم بخشش و نیکی فراوان داشت و این ویژگی حضرت، در ماه رمضان فزونی می یافت». هم چنین از کارهای دیگر پیامبر در این ماه، عفو عمومی بوده، تا جایی که ابن عباس نقل می کند: «زمانی که ماه رمضان می رسید، پیامبر خاتم اسیران را آزاد می کرد و گدایان را بهره مند می ساخت».

امام سجاد علیه السلام

زینت عابدان و عاشقان، امام سجاد علیه السلام ، در ماه رمضان حالاتی بس معنوی، و نمایان تر از سایر ماه ها می یافت. امام صادق علیه السلام در این باره می فرمایند: «زمانی که ماه رمضان فرا می رسید، علی بن الحسین علیه السلام ، جُز با دعا، تسبیح، استغفار و تکبیر خداوند سخن نمی گفت» و بدین ترتیب، تمام لذت و سخن هایش را با یاد معبود یگانه سپری می کرد.

امام صادق علیه السلام

دانای خاندان نبی، صادق آل محمد صلی الله علیه و آله نیز در ماه مبارک رمضان به تغییر برنامه عادی عبادت می پرداخت و تلاش خود را بر استفاده بیش تر از بهره های این ماه می گمارد. آن حضرت در سخنی شیوا می فرمایند: «هنگامی که ماه رمضان از راه می رسید، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به نمازهای خود اضافه می کردند [و نماز مستحبی بیش تری می خواندند] و من نیز به نمازهایم می افزایم؛ پس شما [پیروان ما] نیز چنین کنید».

تلاوت آیات وحی

قرآن، راهنمای جامع انسان ها برای همیشه زمان است و شرط استفاده از آن، اُنس با این کتاب بزرگ و تدبّر در معانی آیات آن و سپس به کارگیری و انجام دستورات زندگی آفرینش می باشد؛ ازاین رو، بزرگان دین تأکید فراوانی بر تلاوت قرآن داشته اند که مقدمه ای برای سایر مراحل آشنایی با آن است. ماه مبارک رمضان، ماه بهار قرآن است و از نظر روحی، زمینه مساعدی برای انس بیش تر با قرآن وجود دارد؛ بر این اساس پیامبر خدا صلی الله علیه و آله تصریح می فرمایند که: «در ماه رمضان، زیاد قرآن بخوانید» و برای تشویق به این امر، خداوند پاداش ویژه ای نیز برای تلاوت کنندگان قرآن در نظر گرفته که عبارت است از اعطای ثواب یک ختم قرآن، در برابر تلاوت حتی یک آیه.

آمرزش خواهی و دعا

دوری از پروردگار، یعنی افتادن در ورطه نیستی و هلاکت و شقاوت ابدی. از این رو، برای قرار گرفتن مجدّد در بزرگ راه سعادت، ضروری است تا انسان های منحرف شده از این جاده، بازگشتی دوباره به آن داشته باشند و با آمرزش خواهی و پوزش طلبی، خود را به قافله سعادت مندان بازگردانند و چه بهانه ای نکوتر از یک مهمانی برای کسب رضایت میزبان حضرت علی علیه السلام فرمودند: «در ماه رمضان، بسیار استغفار و دعا کنید؛ زیرا دعا باعث دفع بلا از شما می گردد و استغفار، گناهانتان را از بین می برد».

نمازهای مستحبی در ماه رمضان

«ماه رمضان حرمت و احترامی دارد که هیچ شباهتی با سایر ماه ها در او نیست. تا می توانی در شب ها و روزهای این ماه، نماز مستحبی بخوان». امام صادق علیه السلام با این سفارش به یکی از بهترین یاران خود، ابوبصیر، او را به منبع فیض و کمال و معدن آرامش فراخواندند؛ چه این که نماز وسیله ای است برای یک ارتباط رسمی با خالق متعال و این ارتباط در ماه مهمانی خدا، حال و هوای دیگری دارد؛ چرا که بنده خود را بر سفره آقا و مولایش می بیند و شب و روز شاهد کرامت و لطف اوست و چنین بنده ای را نَسزد که راهِ خانه اغیار در پیش گیرد.

سفارش عارفان

عارف کامل و استاد بزرگ اخلاق، میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، درباره تلاوت قرآن و دعا و ذکر در ماه رمضانْ در توصیه ای می فرمایند: «از کارهای مهم در این ماه، قرائت قرآن و دعا و ذکر است که باید از هر کدام مقدار معیّن انتخاب و در هر روز انجام شود. در این انتخاب، اولویت با مواردی است که باعث افزایش نشاط انسان برای عبادت گردیده و در قلب او، فکر و نوری به وجود می آورد».

سحر بهترین وقت مناجات

از نظر قرآن کریم، بهترین زمان برای مناجات و استغفار، سحر است؛ از این رو خداوند در اوصاف مؤمنان در قرآن کریم می فرماید: «[مؤمنان کسانی هستند که] در سحرکاهان به استغفار می پردازند». این سخن در شعر حافظ شیرازی چنین درخشیده است که

و نزدیک به چنین معنایی را در تقاضای خود از خداوند میزبان، در روز هیجدهم ماه رمضان، مترنم می شویم: «خدایا، مرا در این ماه نسبت به برکت های سحرهایش بیدارگردان و دلم را به روشنیِ فروغ سحرگاهانش روشن ساز...».

پارسایی، برترین عمل

زمانی که حضرت علی علیه السلام به سخنان پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله درباره فضایل بی کران ماه مبارک رمضان گوش قرار می دادند، برترین عمل این ماه را از حضرت رسول جویا شدند. پیامبر پارسایی و ایمان در پاسخ فرمودند: «بهترین کار در این ماه، پرهیز از محرّمات خداست». انسان به آن چه خداوند حرام و ممنوع فرموده نزدیک نشود و نسبت به آن ها وارسته باشد.

سیره امام خمینی رحمه الله در ماه رمضان

سالکان و عارفان مقام الهی، هیچ گاه فرصتی چون ماه رمضان را به آسانی از دست نمی دهند، بلکه از آن نیز در راه نیل به اهداف مقدس خود بهره می برند. مقام معظم رهبری درباره سیره حضرت امام خمینی رحمه الله در ماه مبارک رمضان می فرمایند: «امام رحمه الله برای ماه رمضان هیچ ملاقاتی نداشتند و بیش تر به خودشان می پرداختند؛ لذا بعد از ماه رمضان که انسان با ایشان ملاقات می کرد، محسوس بود که ایشان نورانی تر و معنوی تر شده اند و یقینا بسیاری از موفقیت های این انقلاب و این ملّت، ناشی از همان کانون جوشان منوّر بود».

روزه، همان صبر است

خداوند متعال در آیه 45 سوره بقره، مردمان را به مددجویی از دو چیز سفارش می کند؛ صبر و نماز.

امام صادق علیه السلام ، در تفسیر این آیه فرمودند که مراد از صبر، روزه است و هرگاه گرفتاری شدیدی به انسان رو آورد، روزه بگیرد؛ چرا که خداوند متعال امر به استمداد از نماز و روزه کرده است.

علامه طباطبایی، مفسر بزرگ قرآن در این باره می فرمایند: «استعانت، یعنی مدد جستن و آن در جایی است که انسان به تنهایی نتواند از عهده مشکلات برآید و چون در عالم وجود، مددکاری جز خدا نیست، بنابراین کمک در برابر مشکلات عبارت است از اتصال و توجه و بازگشت به ذات مقدس پروردگار و این همان روزه و نماز است و در حقیقت این دو، بهترین وسیله برای این موضوع هستند».

روزه و آرامش روانی

یکی از فواید ذکر شده در روایات برای روزه و روزه دار، دسترسی به آرامش است. امام باقر علیه السلام در این باره می فرمایند که: «روزه، آرامش بخش دل هاست». با قدری تأمل در این بیان نورانی، می یابیم که اگر روزه دارْ ضمن تحمل گرسنگی، به رفع نواقص اخلاقی خود بیندیشد و در جهت برطرف ساختن کدورت ها و رذایل اخلاقی بکوشد، ثمره ای بس گران بها از آنِ خود خواهد کرد که همان آرامش دل یا رسیدن به آرامش روانی است.

سلام بر رمضان

سلام بر تو ای رمضان که فانوس اعمال ما را به فروغ ابدی روشنی دادی.

سلام بر تو که دست ما را فشردی و از کوچه های پرپیچ و خم گناه عبور دادی و به سمت باغ های ناپیدا کران بردی. سلام بر تو که به همه پنجره ها یاد دادی سحرخیز باشند.

سلام بر تو که وقتی به خانه ما آمدی شادمان شدیم و روزی که «روز جشن» شده بود؛ پرندگان شادی از لب بام دل ما پریدند.

سلام بر تو ای انیس گرانمایه که در کنار نگاه بهاری تو غنچه های قلب ما گل های مهربانی شدند و خارهای گناه سرافکنده. سلام بر تو که آیینه دل ما را با زلالی سحر زدودی و بر سراشیبی لغزش ها دستاویزی مطمئن بودی.»

روزه و رمضان در آیینه شعر فارسی

هلال صیام