جایگاه معنوی حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها - دانشکده فنی و مهندسی کبودرآهنگ
جایگاه معنوی حضرت فاطمه معصومه(س)
سعادت و کمال حقیقی جز با گذر از تنگناهای نفسانیات و رسیدن به قله بلند معنویت، امکان‌پذیر نیست و حضرت فاطمه معصومه علیها السلام این راه را با سربلندی طی کردند. القاب این بانوی گران‌قدر عبارت است از: معصومه، کریمه اهل‌بیت، طاهره، حمیده، بره، رشیده، تقیه، رضیه و مرضیه(1) همه این القاب بر اثر سلوک و مقام والای معنوی، به ایشان نسبت داده شده است.
حضرت فاطمه معصومه علیها السلام علاوه بر شرافت خانوادگی و ذاتی، در عرصه‌های ایمان و عمل نیز ممتاز و سرآمد بودند. آن‌حضرت از معنویت وصف‌ناپذیی بهره داشتند و جان پاکشان به دانش و بینش و ایمان و اخلاص چنان آراسته بود که مقام معنوی ایشان، چه در زمان حیات و چه پس از آن، در میان اهل‌بیت شناخته شده بود. با بررسی روایاتی که درباره حضرت رسیده، به خوبی می‌توان به جایگاه معنوی ایشان پی برد.
بشارت ولادت
اهل‌بیت علیهم السلام به فضایل و مناقب حضرت فاطمه معصومه علیها السلام حتی قبل از تولد ایشان اشاره کردهاند. امام جعفر صادقعلیه السلام در ضمن حدیث مشهوری- پیش از آن‌که امام کاظمعلیه السلام متولد شوند. از دفن پیکر مطهر حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در قم خبر داده و در این‌باره فرموده بودند:
«آگاه باشید! حرم خدا، مکه است و ... همانا قم، کوفه کوچک است و سه در از درهای هشت‌گانه بهشت به سوی قم گشوده می‌شود. به زودی بانویی از تبار من در قم دفن می‌گردد و نام او فاطمه دختر موسی است و با شفاعت او، همه شیعیان من داخل بهشت خواهند شد».2
این پیشگویی امام صادقعلیه السلام درباره ارتحال حضرت معصومه علیها السلام در قم پیش از ولادت پدر بزرگوارش، بسیار حائز اهمیت است و از مقام بسیار شامخ آن‌حضرت حکایت می‌کند.
عبادت
براساس آیات قرآن کریم، هدف از آفرینش انسان «عبادت و بندگی خداوند» بیان شده است. 3
انسان‌های کامل و کسانی‌که این هدف را به درستی شناخته‌اند، در راه عبادت و تقرب به درگاه الهی می‌کوشند و بهترین لحظات زندگی را زمان عبادت و راز و نیاز به درگاه خداوند متعال می‌دانند.
درباره چگونگی عبادت‌های حضرت فاطمه معصومه علیها السلام اطلاع چندانی در دست نیست، اما عبادت و راز و نیازهای حضرت در مدت اقامت در قم، به گونه‌ای بود که عبادتگاه آن‌حضرت را «بیت‌النور» نامیدند و باقی ماندن این مکان از سال 201 هجری تا امروز، گواه نورانیت و صفای ممتاز آن‌حضرت در ارتباط با خداست. این مکان اکنون در کنار مدرسه ستیه، در محله میدان میر، قرار گرفته است.
عصمت
یکی از مهم‌ترین مراتب معنوی که حضرت فاطمه معصومه علیها السلام به آن دست یافتند، مقام «عصمت» بود، تا آن‌جا که یکی از القاب ایشان به این ویژگی اختصاص یافت. و عموم محققان و محدثان از آن‌حضرت به نام «معصومه» یاد کردهاند.
اصل مقام «عصمت» به پیامبران، امامان و فرشتگان تعلق دارد و آنان از هر گناه و خطای عمده و سهوی به دور هستند. بالاترین نوع عصمت به پیامبر، امامان و حضرت فاطمه زهرا علیها السلام تعلق دارد و در مراتب بعدی، سایر اولیای الهی قرار دارند. بزرگانی مانند: حضرت زینب، حضرت ابوالفضل و حضرت فاطمه معصومه علیهم السلام در این مرتبه قرار می‌گیرند.
کریمه اهل‌بیت علیها السلام نمونه کامل زهد، تقوا، عفاف، عبادت و نهایت ارادت و معرفت در حق امام زمان خویش بودند و در معنویت به چنان جایگاهی رسیدند که امام رضاعلیه السلام لقب «معصومه» را به ایشان عطا کردند و پس از رحلت خواهرشان فرمودند:
«من زار‌المعصومة بقم کمن زارنی؛(4) هر فردی معصومهعلیه السلام را در قم زیارت کند، همانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد».
این بانوی گرامی در زمان حیات، به «فاطمه کبرا» مشهور بودند و سخن فوق پس از رحلت، اشاره به مقام عصمت آن‌حضرت دارد. صفات و مضامین عالی که در «زیارت نامه» ایشان وجود دارد، همگی از مقام والای معنوی حضرت خبر می‌دهد.
همچنین یکی دیگر از قراینی که بیانگر مقام عصمت حضرت معصومهعلیه السلام است، حضور دو فرد نقاب‌دار است که پیکر آن‌حضرت را به خاک سپردند. از آن‌جا که بنا بر باور شیعه، «معصوم» را باید«معصوم» دفن کند، بسیاری از بزرگان شیعه معتقد هستند که با توجه به مقام والای آن‌حضرت و معصومه بودن ایشان، به احتمال قوی آن دو نفر، از معصومین عصر و محارم آن‌حضرت، امام رضا و امام جوادعلیهما‌السلام بوده‌اند.
شفاعت
مسئله اعتقاد به شفاعت انبیا، ائمه و بزرگان دین، در میان شیعیان از جایگاه مهمی برخوردار است. براساس آیات و روایات، کسانی که به مراتب عالی انسانیت (قرب الهی) دست می‌یابند، در قیامت به مقام «شفاعت» می‌رسند و می‌توانند افراد را با شرایط خاصی شفاعت کنند. انبیا و ائمه معصوم علیهم السلام، امامزادگان، علما و شهدا هر کدام در حد مقام و درجه معنوی خویش، حق شفاعت دارند. البته بالاترین جایگاه شفاعت، به پیامبر اکرمصل الله علیه و آله تعلق دارد که در قرآن کریم از آن به «مقام محمود»(5) تعبیر شده است.
حضرت فاطمه معصومه علیها السلام از جمله شخصیت‌هایی هستند که به شفیع بودنشان در روایات و آثار دینی تصریح شده است و مقام شفاعت، یکی دیگر از فضایلی است که آن‌حضرت به آن دست یافتند؛ چنان‌که امام صادقعلیه السلام درباره ایشان فرمودند: «شیعیان من همگی به برکت شفاعت او داخل بهشت خواهند گردید»(6) و این روایت، گستره عظیم شفاعت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام را نشان می‌دهد.
در کتب روایی نیز احادیث فراوانی وجود دارد که ثواب زیارت این بانو را «بهشت» قرار داده‌اند و براساس آن‌ها می‌توان گفت شفاعت این بانوی گران‌قدر برای زائران عارف خود، زمینه بهشتی‌شدن آن‌ها را فراهم خواهد ساخت.(7)
همچنین در زیارت مخصوص آن‌حضرت که از امام رضاعلیه السلام صادر شده، می‌خوانیم: «یا فاطمة اشفعی لی فی‌الجنة؛ ای فاطمه! برای من در مورد بهشت، شفاعت کن» که این نشان‌دهنده جایگاه و مقام معنوی بسیار والای این بانوی گرامی است.
در فراز دیگری از زیارت مخصوص آمده است که: «فان لک عند‌الله شأناً من‌الشأن؛ پس به درستی که در پیشگاه خداوند، دارای مقام و منزلتی بس ارجمند هستی».
جایگا و شأنی که در این فراز به آن اشاره شده، مقامی معنوی و آسمانی است که جز آگاهان به اسرار غیب، آن را به درستی نمی‌شناسند.
فضیلت زیارت
یکی از مهم‌ترین امتیازها و فضیلت‌های معنوی حضرت فاطمه معصومه علیها السلام، تأکید و تشویق سه امام معصوم علیهم السلام به زیارت ایشان است. وصف مستقیم ائمه درباره آن حضرت، از این جهت حائز اهمیت است که در میان امامزادگان و فرزندان ائمه، فقط به زیارت این بانوی گرامی سفارش شده است. در احادیث معتبری پاداش زیارت آن حضرت، بهشت بیان شده که مهم‌ترین اجر و پاداش برای عملی نیک است.
امام صادقعلیه السلام فرمودند:
«من زارها وجبت له‌الجنة؛(8) کسی‌که او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌گردد».
امام رضاعلیه السلام هم بارها فرموده‌اند:
«من زارها عارفاً بحقها فله‌الجنة؛(9) کسی‌که او را زیارت کند، در حالی که حق او را بشناسد، بهشت برای او است».
«ان زیارتها تعدل‌الجنة؛(10) همانا زیارت او، برابر کسب بهشت است».
«من زارها فله‌الجنة؛ (11) کسی‌که او را زیارت کند، پاداش او بهشت است».
«من زار‌المعصومة بقم کمن زارنی؛(12) کسی‌که]قبر خواهرم[ معصومه را در قم زیارت کند، مانند آن است که مرا زیارت کرده است».
امام جوادعلیه السلام نیز فرمودند:
«من زار قبر عمتی بقم فله‌الجنة؛(13) کسی‌که قبر عمه‌ام را در قم زیارت کند، بهشت برای او است».
زیارت مخصوص
پس از حضرت فاطمه زهرا علیها السلام، به جز حضرت معصومه علیها السلام درباره هیچ‌یک از بانوان اهل‌بیت از ناحیه امامان معصوم علیهم السلام زیارتی وارد نشده است. با آن‌که بسیاری از بدن‌های امام‌زاده‌ها در مناطقی از ایران مدفون شده بود و مردم آن مناطق با حضرت رضاعلیه السلام ارتباط داشتند، اما آن‌حضرت درباره هیچ یک از آن‌ها زیارتی بیان نفرمودند و این «فضیلت» فقط از آن حضرت فاطمه معصومه علیها السلام است که امام رضاعلیه السلام درباره ایشان «زیارت‌نامه»ای پر محتوا را صادر کردند.(14)
نثر بسیار متقن و لبریز از معارف الهی و نص استوار این «زیارت‌نامه» و مقایسه آن با زیارت‌نامه‌هایی که غیر معصوم بیان کرده است، نشان می‌دهد که امام معصومعلیه السلام این «زیارت‌نامه» را صادر کردهاند.(15)
کرامات
انسان در اثر عبادت و بندگی خداوند، می‌تواند به جایی برسد که واسطه فیض الهی و مظهر اراده حق‌تعالی گردد. امام صادقعلیه السلام در این‌باره می‌فرمایند: «بندگی خداوند، گوهری است که نهایت و باطن آن، فرمانروایی بر موجودات است».(16)
حضرت فاطمه معصومه علیها السلام نیز در پرتو جایگاه والای معنوی و مقامی که در نزد خدای متعال دارند، از موهبت عظیم عنایات الهی و الطاف ویژه پروردگار برخوردار گردیدند و بعد از وفات نیز دارای «کرامات» شگفتی هستند. آن‌حضرت که راه بندگی و اطاعت از خداوند را خالصانه پیمودند، هم در زندگی پر برکت خویش و هم بعد از آن، منشأ کرامات و عنایاتی بودند که هم‌چنان ادامه دارد.
این مطلب کاملاً تجربه شده است و قابل تردید نیست که توسل به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام راه‌گشای انسان در سختی‌ها و حلال مشکلات در دشواری‌ها و سختی‌های زندگی است و توسل به حضرت فاطمه معصومه علیها السلام نیز از راه‌های نجات و از وسایل برآورده‌شدن حاجات، نیل به مقاصد و رفع بلیات و مشکلات است. از دیرباز، آستان مقدس آن‌حضرت، منشأ هزاران کرامت بوده است. کرامات فراوان این بانوی گرامی، منحصر به جنبه مادی و ظواهر زندگی نمی‌شود، بلکه آنان‌که به دنبال پیمودن راه کمال و نیل به مقامات معنوی و یا زلال علم‌اند نیز برای رسیدن به اهداف و مقصد خویش، به آن‌حضرت متوسل می‌شوند.
کرامت‌های فراوانی از این‌گونه «توسلات» در تاریخ باقی‌مانده که برای نمونه می‌توان حکیم متأله ملاصدرا- فیلسوف بزرگ عصر صفویه. را نام برد که هرگاه در مطالب علمی با مشکلات پیچیده‌ای روبه رو می‌شد، از روستای کهک قم به زیارت حضرت می‌آمد و با توسل به کریمه اهل‌بیت علیهم السلام، مشکلات علمی‌اش را حل می‌کرد.(17)
در طول تاریخ، عموم طبقات مردم، شاهد و ناظر بعضی از کرامات آن‌حضرت بوده و بر آن‌ها گواهی داده‌اند. کرامت‌های بی‌شمار آن‌حضرت باعث شده که کتاب‌های بسیاری به عنایات آن‌حضرت بپردازند؛ به‌طوری که گردآوری همه آن‌ها، نیازمند چندین جلد کتاب است.(18)
کرامات و شفابخشی‌های حضرت معصومه علیها السلام فرقی با کرامات ائمه اطهار علیهم السلام ندارد و همه آن‌ها نشانه بزرگی و عظمت روح این بانوی شایسته و پیوسته به منبع فیض و کرم بی‌پایان خدای فیاض و کریم است.
پی نوشتها:
1. انوار‌المشعشعین، حمد‌بن علی‌بن حسین نائینی اردستانی، ج1، ص494.
2. بحار‌الانوار، ج57، ص216؛ مجالس‌المومنین، نورالله شوشتری ، ج1، ص83.
3. ذاریات/56.
4. ریاحین‌الشریعه، ذبیح‌الله محلاتی، ج5، ص35.
5. اسراء/79
6. بحار‌الانوار، ج57، ص216.
7. همان، ج48، ص317 و ج99، ص267؛ عیون‌الاخبار‌الرضاعلیه السلام، ج2، ص299.
8. بحار‌الانوار، ج48، ص317 و ج99، ص267.
9. همان.
10. همان.
11. همان، ج48، ص316؛ عیون‌الاخبار‌الرضا، ج2، ص299؛ کامل‌الزیارات، ابوالقاسم جعفربن قولویه قمی، ص338.
12. ریاحین‌الشریعه، ج5، ص35.
13. بحار‌الانوار، ج48، ص316 و ج99، ص266.
14. همان.
15. رواق عصمت، سیدعلی حسینی؛ پایگاه اطلاع‌رسانی حضرت فاطمه معصومه علیها السلام.
16. مصباح‌الشریعه، امام صادقعلیه السلام، ص7.
17. فوائد‌الرضویه، ج2، ص618.
18. بانوی ملکوت، علی کریمی جهرمی؛ حضرت فاطمه معصومه علیها السلام، محمد محمدی اشتهاردی؛ کرامات معصومیه، علی‌اکبر مهدی‌پور؛ فروغی از کوثر، الیاس محمدبیگی.