خرمشهر، دفتری است ناگشوده و نانوشته که خاطرات حماسه را در اوراق زرین آن باید با خون نگاشت؛ زیرا آن سرزمین مقدس، قدمگاه مردان شیردلی بوده که با عشقی مقدس، به استقبال مرگ رفتند.

خرمشهر، شهر حماسه های ماندگار

سوم خرداد هر سال، یادآور حماسه ای بی نظیر در تاریخ ملت ایران است که نشان از عظمت، شکوه و ایستادگی غیورمردان این آب و خاک دارد. در این روز، خرمشهر، شهری که در آغازین ماه های جنگ تحمیلی به تصرف متجاوزان بعثی درآمده بود، با مقاومت بی نظیر بسیجیان رهرو خمینی کبیر، سرانجام آزاد شد و به خاک میهن بازگشت.

فتح خرمشهر، از ابعاد مختلفی قابل بررسی است که یکی از آنها، اهمیت استراتژیک این شهر بود که تحلیل گران، فتح آن را توسط هر کدام از طرفین، به مثابه کلید پیروزی آن طرف می دانستند؛ به عنوان مثال، با آغاز عملیات بیت المقدس، تایمز مالی در این زمینه نوشت: «خرمشهر، کلید پیروزی جنگ است. این شهر، تنها نشانه واقعی پیروزی عراق و مظهر مقاومت سرسختانه ایران به شمار می رود».1

حماسه خرمشهر، تنها منحصر به فتح خرمشهر نبود؛ بلکه هم سقوط خرمشهر و هم فتح آن، حاوی حماسه هایی بی نظیر بوده است و حماسه مربوط به سقوط خرمشهر، معمولاً تحت الشعاع حماسه فتح خرمشهر قرار می گیرد. رژیم صدام که از ماه ها قبل با تحریک گروهک خلق عرب در منطقه خرمشهر و ایجاد ناامنی در منطقه توسط این گروهک و اتکا به نیروها و تجهیزات کامل، تصور می کرد در اولین روزهای آغاز حمله سراسری به ایران، خواهد توانست این شهر مرزی مهم را به تصرف خود در آورد و از آن به عنوان کلید فتح ایران بهره برداری کند، ناگهان با نیروهایی مواجه شد که با کمترین اسلحه و تجهیزات در برابر لشکرهای مجهز عراق ایستادگی کرده، این نیروها را زمین گیر کردند و در نتیجه، در شرایطی که در آغازین روز اعلام حمله به خرمشهر و در آستانه دروازه خرمشهر رژیم صدام اعلام کرده بود که کار خرمشهر به پایان رسیده، در عمل، ورود نیروهای بعثی به شهر، تا 21 مهرماه، یعنی حدود دو هفته به طول انجامید و تسلط کامل دشمن بر این شهر نیز تا دوم آبان که نیروهای خودی مجبور به عقب نشینی شدند و شهر سقوط کرد، به طول انجامید. در این مدت، حماسه ای از مقاومت، ایثار و از خودگذشتگی در این شهر رقم خورد که خرمشهر را به خونین شهر تبدیل کرد و برای همیشه تاریخ، حماسه مقاومت خرمشهر را به عنوان الگو و اسوه مقاومت، معرفی کرد که در این میان، نقش فرمانده دلاور سپاه خرمشهر، شهید محمد جهان آرا، از برجستگی خاصی برخوردار بود.

سال ها بعد و همزمان با حمله آمریکا و همپیمانانش به عراق و سقوط مشکوک بغداد با 120 هزار نیروی مسلح موجود در آن در طی سه روز، مقام معظم رهبری با اشاره به این سقوط و مقایسه آن با حماسه مقاومت خرمشهر، چنین فرمود:

«من مایلم این جا یادی از محمّد جهان آرا، شهید عزیزِ خرمشهر و شهدایی که در خرمشهرِ مظلوم، آن طور مقاومت کردند، بکنم. آن روزها بنده در اهواز، از نزدیک شاهد قضایا بودم. خرمشهر در واقع، هیچ نیروی مسلّحی نداشت؛ نه که صدوبیست هزار نداشت، بلکه ده هزار، پنج هزار هم نداشت. چند تانک تعمیری از کار افتاده را مرحوم شهید اقارب پرست - که افسر ارتشی بسیار متعهّدی بود - از خسروآباد به خرمشهر آورده بود؛ تعمیر کرد (البته این مال بعد است. در قسمت اصلی خرمشهر که نیرویی نبود). محمّد جهان آرا و دیگر جوانان ما در مقابل نیروهای مهاجم عراقی - یک لشکر مجهّز زرهی عراقی با یک تیپ نیروی مخصوص و با نود قبضه توپ که شب و روز روی خرمشهر می بارید - سی و پنج روز مقاومت کردند؛ همان طور که روی بغداد موشک می زدند [اشاره به موشک باران بغداد توسط نیروهای همپیمان آمریکا در آن روزها]، خمپاره ها و توپ های سنگین در خرمشهر، روی خانه های مردم مرتّب می باریدند. با این حال، جوانان ما سی و پنج روز مقاومت کردند؛ اما بغداد سه روزه تسلیم شد! ملت ایران! به این جوانان و رزمندگانتان افتخار کنید».2

حماسه فتح خرمشهر

عملیات بیت المقدس را می توان آغازی بر حماسه فتح خرمشهر نامید. این عملیات که با هدف آزادسازی خرمشهر در تاریخ 10 اردیبهشت 1361 و با رمز مقدس «یا علی بن ابی طالب» آغاز شد چهار مرحله داشت که مرحله چهارم آن از 1 خرداد تا 4 خرداد به طول انجامید و به آزاد سازی کامل این شهر منجر شد. در این مرحله از عملیات، رزمندگان اسلام با دلاوری های بی نظیر، از دروازه های غربی شهر، یعنی همان جایی که دشمن وارد خرمشهر شده بود، وارد شهر شدند و شهر را آزاد کردند و بدین ترتیب، خرمشهر که پس از 34 روز مقاومت در برابر دشمن سقوط کرده بود، بعد از 575 روز اشغال، ظرف کمتر از 48 ساعت، آزاد و به طور کامل از لوث وجود اشغال گران پاک سازی شد و رزمندگان اسلام در اولین اقدام خود پس از آزادی شهر، نماز شکر را در مسجد جامع خرمشهر به جای آوردند. 3

فتح خرمشهر در کنار ماهیت حماسی آن، آثار و تبعات فراوانی به همراه داشت و به دلیل همین تأثیرات مثبت به نفع جمهوری اسلامی بود که بعد از این پیروزی بزرگ، ناگهان قدرت های غربی دست به کار شده، تلاش کردند تا با پیش کشیدن طرح هایی همچون آتش بس و حتی صدور قطع نامه در این زمینه، مانع از شکست صدام شوند. این در حالی بود که به دلایل متعدد، امکان عمل به این قطع نامه ها وجود نداشت؛ زیرا قطعنامه های سازمان ملل، تنها بر آتش بس تأکید می کردند و از عقب نشینی از مرزها بحثی نمی کردند؛ در حالی که به صورت منطقی، ابتدا باید متجاوز از سرزمین اشغال شده خارج شود و آن گاه آتش بس برقرار شود و در آن مقطع، ده ها کیلومتر از خاک کشور، به ویژه شهرهای سومار، نفت شهر و مهران در اشغال بیگانه بود و سخن از پایان جنگ، منطقی نبود. همچنین در معرض تهدید بودن نقاط آزاد شده و عدم وجود هیچ گونه تضمینی برای عدم حمله مجدد، دلیل دیگری برای ادامه جنگ، پس از فتح خرمشهر بود.

پی نوشت ها:

1. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، سیری در جنگ ایران و عراق، ج 1، ص 159.

2. از سخنان مقام معظم رهبری در خطبه های نمازجمعه تهران، ۱۳۸۲/۰۱/۲۲.

3. سیری در جنگ ایران و عراق، ج 1، ص 153.